Table of Contents

Table of Contents Help

The tabs on the right are shortcuts to where you have been:

  • Previous Screen
  • Previous Articles
  • Previous Categories
  • Start Page
  • Hide Entire Menu

Swiping to the left will take you to the previous screen.

The folder icon indicates that more content is available. Click on the icon or the associated text, or swipe to the right to see the additional content.

Official EFT-Leerstof

Deel V gevorderden: het proces bijschaven & uitbreiding taalgebruik

EFT-Reframing - een andere manier van kijken met EFT

Belangrijke Opmerking: Dit artikel over reframing moet niet verward worden met het vorige artikel over het gebruik van positieve zinnen bij EFT. Reframes bieden 'een andere manier om de problemen te bekijken' en voegen zodoende een gezond perspectief toe dat bij de cliënt van binnenuit wordt voortgebracht. Positieve taal, aan de andere kant, wordt van buitenaf kunstmatig opgelegd en werkt het EFT-doel om negatieve emoties werkelijk te elimineren vaak tegen. Reframes zijn onderdeel van Official EFT en hieronder gaan we daar verder op in. Gebruik van positieve taal in je opstartzinnen is duidelijk een variatie en wordt niet onderwezen of ondersteund in deze Tutorial.

Wat is een reframe?

Reframes zijn een creatieve verfijning van de EFT-opstarttaal die cognitieve shifts en stimuleert. Als ze vakkundig worden toegepast, voegen reframes een nieuwe dimensie toe aan het standaard EFT-proces, ofwel door het probleem vanuit een andere hoek te presenteren, ofwel door een hoger niveau van begrip voor de situatie te introduceren. Dat gebeurt vooral als je ze combineert met de aangepaste opstartzinnen die je eerder hebt geleerd.

Reframes worden al decennialang door bepaalde therapeuten gebruikt, maar hun resultaten zijn nogal lukraak. Een cliënt zal vaak positief reageren op een nieuw perspectief en zelfs beamen met woorden als "Dat is een goed idee. Ik zal er eens over nadenken." Maar voor mij is dit een theoretische reframe, omdat het niet echt 'doordringt' bij de cliënt. Er gaat bij hen geen licht op, zodat ze het werkelijk inzien. Met EFT echter dringen de gepaste reframes veel vaker door met een werkelijk impact. We kunnen niet precies achterhalen waarom dit zo is, maar het verschil is behoorlijk duidelijk eens je genoeg ervaring hebt opgedaan.

Hieronder vind je mijn video-discussie over dit onderwerp voor een groot workshop-publiek.

  

 

Hierna volgen 4 portretten die een brede blik bieden op de wijze waarop reframes worden toegepast. Ze dienen als nuttige achtergrond bij wat je in dit artikel leert.

 

 

Zoals al eerder besproken: de overgang van een bepaalde manier van kijken naar een probleem naar een andere manier van kijken wordt een cognitieve shift genoemd. Dit is het uiteindelijke doel van therapie. Met standaard EFT kunnen deze shifts vaak automatisch gebeuren, maar als we reframes toevoegen aan het proces, dan kan zo'n shift sneller en vollediger tot stand komen door de herinneringen te herdefiniëren en nieuwe tekens aan hun wand toe te voegen.

Zodra je...

  • behoorlijk wat ervaring hebt met het basisprotocol van EFT
  • goed thuis bent in de uitgebreide opstartzinnen
  • tafelbladen systematisch kan opruimen
  • de tekens aan de wand van je cliënt kan wissen met alleen Goldstandard EFT

...ben je er klaar voor om reframes te leren.

Voor wie nog geen EFT-reframe heeft gezien: die wordt veelal gebruikt aan het einde van de opstartzin. in plaats van "...toch accepteer ik mezelf helemaal." De onderstaande voorbeelden illustreren opstartzinnen die beginnen met de erkenning van het probleem en eindigen met een reframe die een nieuw perspectief aanreikt.

  • Hoewel mama zegt dat ik niet naar het feest mag en ik niet begrijp waarom niet, toch probeert ze me misschien te beschermen...
  • Hoewel mijn man deze afschuwelijke opmerking tegen mij maakt, toch is het misschien wel mijn eigen reactie op zijn woorden die mij stoort...
  • Hoewel ik me afgewezen voel door wat Joey hier op school doet, toch zou ik er misschien de humor van kunnen inzien...

Meestal gebruik je voor reframes je eigen woorden, liever dan iets wat de cliënt zelf al heeft gezegd. De bedoeling is om ervoor te zorgen dat er voor hem als het ware een lampje gaat branden wanneer hij een gezonde kijk op de gebeurtenis herkent.

Reframing is gebaseerd op het concept dat je oorspronkelijke beleving van een gebeurtenis als een kader/frame fungeert. Zoals het ook gaat bij een kunstwerk: als je de lijst vervangt, kan dezelfde afbeelding een geheel ander aanzien krijgen. EFT is in staat de eigenlijke kwaliteit van een herinnering te veranderen, maar het nieuwe plaatje reframen kan het echt af maken.

Neem bijvoorbeeld het beeld dat je in gedachten hebt van een situatie op de speelplaats, waarin jij toen boos was. Zoals jij dat beeld met je meedraagt, fungeert de woede als referentiekader. In een EFT-sessie halen we dat beeld van de wand af, neutraliseren enkele aspecten en uiteindelijk past woede niet meer als kader om die afbeelding. Je zou kunnen denken aan een vergevingskader of een onverschillig kader of een kader van ' dat zal voor alle anderen leuk geweest zijn'. Net zoals de woede-kader de donkere delen van die herinnering omlijstte, zo zal een goede reframe de lichtere, meer vrolijke kleuren naar voren brengen.

Aan de slag

Nogmaals, reframes worden meestal gebruikt in een opstartzin, maar nu we wat variaties hebben die de opstarttaal uitbreidt tot in de herhaalzinnen, kunnen we reframes op ieder van die punten inzetten. De gemakkelijkste manier om reframes te gebruiken, vooral als je het nog aan het leren bent, is echter om ze aan het einde van de opstartzin te plaatsen. Hier zijn dus wat richtlijnen om je op gang te helpen.

  • Benoem een specifieke gebeurtenis die met het probleem te maken heeft en behandel die met behulp van de standaard EFT-gereedschappen, totdat de intensiteit lager is dan 3.
  • Gebruik de standaard vorm of de uitgebreide vorm van een "Ook al heb ik…"-zin (of -zinnen) die op het probleem focussen.
  • Je kunt creatief zijn met dat taalgebruik om zoveel mogelijk van het probleem te beschrijven.
  • Sluit daarbij in "…toch accepteer ik mezelf helemaal" of enige variant ervan.
  • Voeg dan een nieuwe zin toe met "Ook al heb ik dit __, " en eindig met je reframe. (zie voorbeelden hieronder)

Je kunt wat simpele, algemene reframes zoals hieronder gebruiken om te oefenen:

Ook al voelde ik me gekleineerd door mijn tante Frieda...

  • toch kan ik haar ooit misschien wel vergeven.
  • toch kan ik misschien wel begrijpen waarom ze dat doet.
  • toch doet ze toen wellicht alleen maar haar best. 
  • toch doe ik mogelijk het beste wat ik nu kan doen.
  • toch kan ik het misschien wel loslaten.

Zoals je misschien wel ziet, leiden al de bovenstaande reframe-opties de blik van de cliënt in een nieuwe richting. Op de plek waar het 'gekleineerd'-gevoel eerder stond, voeg je aan de ervaring vergeving of begrip toe als een nieuwe dimensie. Als je cliënt de nieuwe richting aanvaardt, zal dit als teken aan zijn wand komen en zullen de resultaten een meer blijvend karakter hebben.

Merk op dat reframes over het algemeen níet worden gebruikt voordat eerder met andere zinnen het doel van zelfacceptatie uit de opstart is bereikt.

Reframes invoegen

Als algemene regel geldt dat reframes moeten worden gebruikt tegen het einde van een sessie, nadat je de intensiteit van een specifieke gebeurtenis hebt verminderd. Je cliënt zal ontvankelijker zijn voor de nieuwe tekens nadat de oude tekens werden opgeruimd. Naarmate je meer vaardigheden ontwikkelt, kun je ze steeds beter in de sessie invoegen, op gelijk welk moment. Let echter op het volgende:

  • Rerframes zijn niet bedoeld als vervanging voor het doel van de opstartzin namelijk: het probleem erkennen en jezelf desondanks aanvaarden.
  • Reframes mogen nooit worden beschouwd als een vervanging voor het blootleggen van specifieke gebeurtenissen.

Als je aan het werk bent met specifieke gebeurtenissen, gebruik je "...toch accepteer ik mezelf helemaal" (of een variant erop) wellicht enkele tientallen keren en dat moet voldoen aan het doel van zelfaanvaarding van de opstartzin.

Is het geland?

Voordat we verdergaan, is het belangrijk te weten dat de mate waarin jouw taalgebruik bij je cliënt 'aansluiting vindt' een uiterst belangrijk is element van het reframen. We hebben die term al eerder gebruikt, maar zullen hem hier nauwkeuriger bekijken om er zeker van te zijn dat jij de betekenis ervan begrijpt.

Als jouw reframe of ander EFT-taalgebruik 'binnenkomt' bij je cliënt, betekent dat dat hij op een bepaald niveau bij de persoon weerklank vindt. Ze zijn het ermee eens, het beschrijft hun ervaring juist volgens hen, of het onthult iets waar ze zonder jou nog niet aan gedacht hadden.

Er zijn voor je cliënt verschillende manieren om die weerklank of instemming met jouw woordkeuze te uiten. Vaak beginnen ze te lachen, knikken met het hoofd, of zegt "Yes!" of "Ja, precies!" Ze hebben een verraste blik of misschien moet de persoon huilen als je een nieuw aspect aanraakt. Bij onduidelijkheid, kan je altijd om feedback vragen door iets te zeggen als: "Wat denk je daarvan?" of "Klopt dat?"

Aan de andere kant kan de cliënt zijn weerstand tegen jouw woordkeuze ook op verschillende manieren tonen. Misschien schudden ze het hoofd, aarzelen ze, stoppen jou om jouw zin te verbeteren, zeggen misschien "Hmmm" of "Nee, dat is het niet" De cliënt zal vaak beleefd omgaan met negatieve feedback, dus maak hem vóór het begin van de sessie duidelijk dat ze te allen tijde gerust mogen verbeteren wat je zegt. Let vervolgens goed op hun signalen en pas je daaraan aan.

Stellig vs. behoedzaam

Reframes kunnen variëren van brutaal tot behoedzaam, afhankelijk van het verschil in perceptie dat ze suggereren. Zo is "Ik vergeef mijn vader helemaal" een sterke verklaring, die misschien wat teveel gevraagd is voor iemand die lange tijd boos is geweest. "Ik zou hem misschien ooit wel kunnen vergeven" is daarentegen een veel mildere suggestie. Die vraagt om een kleiner verschil in perceptie en is voor je cliënt veel gemakkelijker te accepteren.

Hier zijn nog wat voorbeelden waarbij de brutale versie wordt gevolgd door een meer behoedzame versie.

  • Ik vergeef de man die me verkrachtte. vs. Hij worstelde met zijn eigen problemen en misschien stond ik toevallig in zijn weg.
  • Ik weet zeker dat m'n moeder 't goed bedoelde. vs. Misschien probeerde ze mij te helpen.
  • Hij handelde in mijn belang. vs. Hij deed waarschijnlijk het beste wat hij op dat moment kon.

Een goede reframe is er een die gemakkelijk zal aanslaan bij je cliënt EN hem zal helpen bij de shift in perceptie op het desbetreffende probleem. Als je reframes echter te brutaal zijn en niet zozeer aanslaan bij je cliënt, loop je het risico dat je meer energieverstoringen creëert. De gemoedstoestand van je cliënt zal bepalen hoe brutaal of voorzichtig je kunt zijn met je reframes. Over het algemeen zullen ze aan het begin van een sessie meer weerstand hebben tegen reframes en er aan het eind van een sessie er meer voor openstaan.

Een voorbeeld. Werk je met een cliënt die zich 20 jaar lang door haar moeder verlaten heeft gevoeld, dan zal zij in het begin van de sessie waarschijnlijk stevig vasthouden aan haar oorspronkelijke perceptie. Aan het eind van de sessie, daarentegen, eens je van diverse aspecten aanzienlijke de intensiteit hebt verminderd, zal je cliënt veel meer openstaan voor nieuwe zienswijzen en kun je meer gedurfde suggesties proberen.

De voorzichtige benadering

De veiligste manier om reframes toe te passen is om voorzichtig te werk te gaan. Als een milde reframe aanslaat, probeer dan met de volgende wat verder te gaan en kijk hoe ver je kunt komen. Je kunt ook de voorkeur geven aan suggesties boven zekerheden. Als je bijvoorbeeld een reframe gebruikt als: "Ik vergeef hem nu", zou dat 100% waar moeten zijn om goed te kunnen aanslaan bij je cliënt. Als je echter iets zegt als: "Ik zou hem nu misschien kunnen vergeven", kan je cliënt stelselmatig in de richting van vergeving bewegen, zonder een vaststaande beslissing te moeten nemen. Overweeg de volgende suggererende woorden voor het samenstellen van je reframes om een hoger succespercentage te bereiken:

  • kan wellicht
  • zou kunnen
  • waarschijnlijk
  • ooit
  • overweeg
  • mogelijk

Oeps!

Zelfs als je voorzichtig bent, kun je er uiteindelijk een reframe uitflappen die niet prettig aankomt. In dat geval kun je iets toevoegen als: "zo ongeveer" of "maar niet vandaag", of iets dergelijks, om de reframe onmiddellijk aan te passen naar iets dat voor je cliënt dichter bij de waarheid ligt. Als je cliënt bijvoorbeeld, ineenkrimpt van weerstand, wanneer jij aan het einde van je opstartzin zegt: "Ik ben er nu klaar voor om hem te vergeven", kun je met een glimlach toevoegen "zo ongeveer". Dan zal je cliënt het woord herhalen en zal zijn weerstand tegen je reframe meestal verdwijnen.

Leg reframes niet op, biedt ze aan

Kijk uit voor de dunne lijn in dit geval. Het is verleidelijk om onze versie van de 'juiste' reframe op te leggen, maar als we dat doen, kan dat overkomen als manipulatie en dus weerstand veroorzaken bij de cliënt. Natuurlijk komt de reframe voort uit jouw beoordeling van de situatie, maar je woordkeuze moet 'aanbieden' en niet opleggen. Misschien zou je de video hierboven nog eens kunnen bekijken en dan goed observeren hoe de reframes worden aangeboden met humor, logica en dergelijke. Het is allemaal heel zachtaardig en wordt altijd zó gedaan dat de cliënt kan protesteren of corrigeren  Dat is onderdeel van de kunst van het reframen.

Pijn tot een minimum beperken  

Reframes van algemenere aard kunnen ingezet worden om emotionele pijn te minimaliseren. Net zoals je eventueel met een of twee rondjes globale EFT 'de scherpe kantjes van een probleem af kunt halen', zo kun je ook reframes toevoegen aan die rondjes om je cliënt voor te bereiden op een nieuw perspectief. Wij noemen dat 'het tafelblad reframen' en daar staan voorbeelden van op de meeprofiteren (Eenvoudige EFT)-video's.

Reframe-Thema's

Reframen is een NLP-vaardigheid die ik in de jaren 1980 heb geleerd. In de Kunst van EFT-video's zul je zien dat ik er een heleboel plezier mee beleef. Mijn reframes zijn gebaseerd op het concept van de tekens aan onze wand. Ik heb allerlei thema's ontwikkeld die inzicht geven in deze manier van denken. In het algemeen kun je minstens één van deze thema's in elke sessie gebruiken, dus voel je vrij om te experimenteren met al deze thema's. Voorbeelden ervan zijn te vinden in de meeprofiteren-video's, die deel uitmaken van de Kunst van EFT-video's.

De autoriteit van de 'waarheid' afzwakken-

Als we iemand toestaan tekens aan onze wand te schrijven, hebben we die persoon reeds een zekere mate van autoriteit verleend, onafhankelijk van het onderwerp van die tekens. Hoewel we die tekens als 'waarheid' aannemen, zijn de bronnen ervan lang niet altijd de deskundigen die wij dachten dat ze waren. Als je je cliënt kunt helpen te herkennen dat zijn autoriteiten niet echt over zulke kundigheid beschikten, kunnen er belangrijke wijzigingen gebeuren.

Ook al heb ik deze ___ (emotie, reactie, enz.) …

  • ik zit gevangen in de woorden van een 16-jarige jongen.
  • ik heb financieel advies aangenomen van mensen die financieel geen succes hadden.
  • ik aanvaardde het oordeel van iemand die zelf niet perfect is

Vergeving -

Een ander krachtig reframe-invalshoek is om iemand te vergeven die betrokken was bij de specifieke gebeurtenissen die iemands leven hebben gevormd. In werkelijkheid doen we allemaal ons best en hoewel veel daden kunnen aanvoelen als een persoonlijke aanval, komen ze vaak voort uit de beste bedoelingen. Ouders zijn hiervan een perfect voorbeeld - en betonen hun liefde dikwijls niet op de manier die wij willen of nodig hebben.

Verder geldt voor alle mensen die geweld hebben gepleegd of zich op enige andere onvergeeflijke manier hebben misdragen, dat zij waarschijnlijk om de een of andere reden handelden vanuit overlevingsmodus, en het slachtoffer hen doorgaans slechts in de weg stond. Bijvoorbeeld: hoewel het moeilijk is om aanranding te vergeven, kan het helpen om te erkennen dat mensen die ervoor kiezen om iets dergelijks te doen, absoluut niet in orde zijn en dat hun keuzes zelden iets te maken hebben met dat ene bepaalde slachtoffer.

Ook al heb ik deze ___ (emotie, reactie, enz.) …

  • toch ik realiseer me dat hij, gezien zijn eigen geschiedenis, trauma's en overtuigingen, het beste deed wat hij op dat moment kon.
  • toch had zij haar eigen problemen en ik stond gewoon in de weg.
  • toch is zegt wat ze deed, meer iets over haar dan over mij.
  • toch begrijp ik dat hij een mens is en dat hij misschien niet altijd de beste keuzes maakt.
  • toch kan ik niet vergeven wat hij deed, maar ik ben misschien wel in staat om het te begrijpen.

Vaak is jezelf vergeven wat ontbreekt om emotionele vrijheid te verkrijgen ten opzichte van een gebeurtenis. Je kan deze invalshoek ook op die manier gebruiken.

Ook al heb ik deze ___ (emotie, reactie, enz.) …

  • toch ben ik maar 'n mens en het kan niet anders of ik maak ook fouten.
  • toch was mijn oordeel niet perfect, net zomin als dat van een ander.
  • toch wist ik gewoon niet beter.
  • toch was ik nog maar 'n kind.
  • toch probeerde ik een goede ouder of persoon te zijn.
  • toch vergeef ik mezelf dat ik 5 was en reageerde op de enige manier die ik kende.
  • toch deed ik op dat moment mijn best, met mijn eigen geschiedenis, mijn eigen trauma's en mijn eigen overtuigingen.

Persoonlijke verantwoordelijkheid -

Je cliënt helpen inzien dat zijn reactie op elke situatie een keuze is die ze maken in plaats van een constante die ze moeten ondergaan, zal een nieuwe mate van persoonlijke kracht aanmoedigen.

Ook al heb ik deze ___ (emotie, reactie, enz.) …

  • de reactie gebeurt bij mij van binnen
  • het was het gewoon hoe ik het zag.
  • ik betaal de prijs 
  • ik heb er lang genoeg mee rondgelopen

De herinneringen verbinden-

Als je aan een recentere specifieke gebeurtenis werkt en je vermoedt dat een eerdere gebeurtenis wellicht meer invloed heeft gehad, kun je reframes gebruiken om je cliënt te helpen die verbindingen te maken, zodat je werk met hem dieper kan gaan.

Ook al heb ik deze___ (emotie, reactie, enz.) …

  • het deed me mogelijk aan iemand anders denken.
  • dit lijkt wellicht op iets anders uit mijn verleden.

Als je al een eerdere gebeurtenis hebt ontdekt en je cliënt is zich niet bewust van het verband tussen dat probleem en datgene wat hij jou heeft aangegeven, dan kun je dit thema ook gebruiken om deze verbindingen te maken. Dat zal zeker een cognitieve shift stimuleren bij het herkennen van zijn eigen patronen.

Ook al heb ik deze ___ (emotie, reactie, enz.) …

  • toch kies ik vandaag nog steeds voor verlating.
  • toch lijdt mijn huidige relatie er onder als gevolg daarvan.
  • toch is het weer zover.

Het tot in het lachwekkende reduceren-

Hoewel voor elke cliënt zijn problemen gigantisch lijken, toch zijn ze vaak veel minder veelbetekenend als ze vergeleken worden met het grotere plaatje. Hoe groter je dat beeld kunt maken, hoe kleiner en lachwekkender hun probleem zal lijken.

Ook al heb ik deze ___ (emotie, reactie, enz.) …

  • toch was het zo voordat ik hier kwam, en het zal zo zijn lang nadat ik vertrokken ben.
  • toch zal over 20 jaar niemand het zich zelfs herinneren. Misschien herinneren ze het zich nú niet eens.
  • toch heeft iedereen van die problemen.
  • toch ben ik niet de enige.
  • toch kan ik geen mens bedenken die het iedereen naar de zin kan maken.
  • toch heb ik haar in jaren niet gezien en ze weet niet eens dat ik boos ben.

Tekens aan de wand komedie-

Op de Kunst van EFT-video's zie je een heleboel komische reframes. Daar zie je me goedhartig geintjes maken over hoe mensen hun belevingen hebben opgebouwd. Vaak houden onze sterkste overtuigingen geen steek. Zo valt de beperkende overtuiging dat "Rijke mensen hebberig zijn" in het niet, wanneer je hem met humor bedenkt dat arme mensen óók inhalig zijn ... net als atleten, architecten, kinderen, politici of wie dan ook. Als je je perspectief kunt verbreden en gaat observeren hoe mensen hun overtuigingen opbouwen, is het zonder meer lachwekkend en dat perspectief kun je bij elk van je cliënten gebruiken.

De tekens aan de wand blootleggen-

Eenvoudigweg je cliënt de vrijheid geven om zijn gevoelens of overtuigingen toe te geven, kan hem helpen ze los te laten. Het doel van deze invalshoek is de tekens aan de wand van de cliënt te laten zien, zodat hij een overzicht heeft van zijn eigen ontwikkelingstraject. Eenmaal de tekens aan de wand aan het licht komen, blijkt de cliënt meestal vanzelf de humor ervan in te zien of minstens ziet waarom het niet werkt. Dit thema komt in de buurt van het komedie-thema, maar wordt zonder humor gepresenteerd.

Als je, na het aanpakken van een specifieke gebeurtenis, merkt dat je cliënt een hardnekkige overtuiging heeft waarvan de intensiteit niet daalt, probeer dan het volgende...

  • Hoewel ik me beter voel over dit ene incident, toch word ik nog steeds geacht het iedereen naar de zin te maken.
  • Hoewel ik met rouwen kan stoppen, toch is het voor mij nog steeds belangrijk om me schuldig te voelen.
  • Hoewel ik dat ene incident wel los kan laten, toch heb ik mijn woede nog nodig, want die geeft me het gevoel ___ te zijn (belangrijk? slim? krachtig?)
  • Hoewel ik niet zo veel geld verdien als ik wil, toch voel ik me comfortabeler bij armoede.
  • Hoewel ik me zo beknot voel door wat mijn vader zei, toch voel ik me veilig in mijn kleine gevangenis.

Nog enkele opmerkingen

De echte test voor je reframes is of ze aansluiting vinden of niet, dus blijf je vaardigheden in communicatie en lichaamstaal ontwikkelen. Nogmaals, reframes zijn niet bedoeld als vervanging voor detectivewerk of het aanpakken van specifieke gebeurtenissen. Ze moeten worden gebruikt als aanvulling op de Official EFT-vaardigheden waarmee je al bekend bent. Je sessie moet zich dus nog steeds richten op specifieke gebeurtenissen en hun aspecten, liever dan op een constante stroom van reframes.

En tot slot: als je op een punt in je sessie bent gekomen waar je cliënt openstaat voor reframes, dan heeft hij zijn verdedigingsmechanisme laten vallen en zich aanzienlijk meer open opgesteld. Dit is een kwetsbare, heel gevoelige ruimte die je alleen zorgzaam mag betreden. Rapport is een fragiele troef die je in een oogwenk kunt verliezen als je bij je cliënt over de grens gaat, vooral wanneer hij kwetsbaar is. Vergeet niet: hij is niet gewend om zonder verdedigingsmechanisme te zijn en jij moet de cliënt geen reden geven om zijn verdedigingsmuren opnieuw op te trekken.

 


© Gary en Tina Craig
Alle rechten voorbehouden